Brak zdolności do czynności prawnych – kto jej nie ma i co to oznacza?

Zgodnie z art. 12 Kodeksu cywilnego, zdolności do czynności prawnych nie mają:

– osoby, które nie ukończyły 13. roku życia,
– osoby całkowicie ubezwłasnowolnione, czyli te, wobec których sąd wydał prawomocne postanowienie o ubezwłasnowolnieniu.

Ten katalog jest zamknięty – oznacza to, że nawet osoby chore psychicznie czy z głębokim upośledzeniem umysłowym zachowują zdolność do czynności prawnych, dopóki nie zostaną ubezwłasnowolnione przez sąd.

Czy dojrzałość lub poprawa zdrowia mają znaczenie?

Nie. Prawo nie przewiduje wyjątków opartych na indywidualnych cechach. Oznacza to, że nawet wyjątkowo dojrzały 12-latek nie może samodzielnie zawierać umów, a osoba, która odzyskała zdrowie psychiczne, nie odzyskuje automatycznie zdolności – potrzebne jest uchylenie ubezwłasnowolnienia przez sąd.

Co z czynnościami prawnymi takich osób?

Czynności prawne dokonane przez osoby bez zdolności do czynności prawnych są nieważne z mocy prawa (art. 14 k.c.). Takie osoby nie mogą też być pełnomocnikami, choć mogą występować jako posłańcy.

W ich imieniu działa przedstawiciel ustawowy – np. rodzic, opiekun lub inna wskazana w ustawie osoba. W wielu przypadkach przedstawiciel musi uzyskać zgodę sądu, np. przy rozporządzaniu majątkiem dziecka.

Czynności całkowicie niedostępne

Niektórych czynności prawnych nie można wykonać nawet przez przedstawiciela – przykładem jest sporządzenie testamentu. Osoba, która nie ma zdolności do czynności prawnych, nie może go sporządzić w żadnej formie.

Podsumowanie

Brak zdolności do czynności prawnych to poważne ograniczenie – dotyczy najmłodszych i osób całkowicie ubezwłasnowolnionych. Dla ich ochrony wszelkie czynności prawne podejmowane są w ich imieniu przez przedstawicieli, a w niektórych sytuacjach wymagają zgody sądu. To mechanizm zapewniający bezpieczeństwo prawne osobom, które nie mogą samodzielnie decydować o swoich sprawach.